Przejdź do głównej treści Przejdź do wyszukiwarki Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie im. Jana Pawła II

Czym jest przemoc

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku (Dz. U. z 2021 poz. 1249 z późn. zm.), o przeciwdziałaniu przemocy domowej, określa definicję tego zjawiska jako:

"jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności:

  1. narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia,
  2. naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną,
  3. powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę,
  4. ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej,
  5. istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej."

Z tej definicji wynika, że przemoc domowa to ogólne określenie zachowań osób chcących uzyskać przewagę nad inną osobą, z którą mają albo miały bliskie stosunki i chcący tę osobę kontrolować. Jest to więc seria zdarzeń, w których dochodzi do złego traktowania fizycznego i psychicznego ofiary.

Ustawa, jako osobę doznającą przemocy, definiuje:

  1. małżonka, także w przypadku gdy małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, oraz jego  wstępnych, zstępnych, rodzeństwo i ich małżonków,
  2. wstępnych i zstępnych oraz ich małżonków,
  3. rodzeństwo oraz ich wstępnych, zstępnych i ich małżonków,
  4. osobę pozostającą w stosunku przysposobienia i jej małżonka oraz ich wstępnych, zstępnych, rodzeństwo i ich małżonków,
  5. osobę pozostającą obecnie lub w przeszłości we wspólnym pożyciu oraz jej wstępnych, zstępnych, rodzeństwo i ich małżonków,
  6. osobę wspólnie zamieszkującą i gospodarującą oraz jej wstępnych, zstępnych, rodzeństwo i ich małżonków,
  7. osobę pozostającą obecnie lub w przeszłości w trwałej relacji uczuciowej lub fizycznej niezależnie od wspólnego zamieszkiwania i gospodarowania,
  8. małoletniego.

Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, inaczej zwana Konwencją Stambulską definiuje zjawisko przemocy domowej jako:

"wszelkie akty fizycznej, seksualnej, psychologicznej lub ekonomicznej przemocy występujące w rodzinie lub gospodarstwie domowym lub pomiędzy byłymi lub obecnymi małżonkami lub partnerami, niezależnie od tego, czy sprawca i ofiara dzielą miejsce zamieszkania, czy też nie."


Charakterystyka przemocy domowej

Przemoc domowa nie zawsze jest łatwa do rozpoznania, jednak ustawodawca określa, jakie elementy muszą się pojawić, by móc stwierdzić, że zachodzi prawdopodobieństwo zajścia omawianej sytuacji. Powszechnie przyjmuje się, że przemoc, charakteryzuje się tym że:

  • jest intencjonalna – jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporzadkowanie ofiary.
  • siły są nierówne – w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy.
  • narusza prawa i dobra osobiste – sprawca wykorzystuje przewagę siły, narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.).
  • powoduje ból i cierpienie – sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczenie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.

 

Rodzaje przemocy:

  • fizyczna – naruszanie nietykalności fizycznej. Przemoc fizyczna jest intencjonalnym zachowaniem powodującym uszkodzenie ciała lub niosącym jego ryzyko.
  • psychiczna – naruszenie godności osobistej. Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby, jest najczęstszą formą przemocy i nierzadko trudno ją rozpoznać.
  • seksualna – naruszenie intymności. Przemoc seksualna polega na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynuowaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma, bez pytania jej o zgodę lub gdy na skutek zaistniałych warunków obawia się odmówić.
  • ekonomiczna – naruszenie własności. Przemoc ekonomiczna wiąże się z celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawieniem środków do życia lub stwarzaniem warunków, w których nie są zaspokajane niezbędne dla przeżycia potrzeby.
  • zaniedbanie – naruszenie obowiązku opieki ze strony bliskich. Zaniedbanie jest formą przemocy ekonomicznej i oznacza np. niedawanie środków na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia, brak pomocy w chorobie, nieudzielenie pomocy, uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb: mieszkania, kuchni, łazienki, łóżka.

Osoba stosująca przemoc, narusza podstawowe prawa drugiej osoby, prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku.


Cykl przemocy

Przemoc w domowa, choć jest również aktem jednorazowym, zwykle powtarza się według określonych prawidłowości. Związki oparte na przemocy cechuje szczególna dynamika,
a przemoc powtarza się  w cyklach, składających się z trzech, następujących po sobie faz: fazy budowania napięcia, epizodu przemocy fizycznej, fazy skruchy (fazy miesiąca miodowego).

  1. Faza narastania napięcia – istotą tej fazy jest stopniowy wzrost napięcia z nasilającymi się sytuacjami konfliktowymi między sprawcą a ofiarą. Sprawca staje się rozdrażniony, poirytowany, zaczyna obrażać, krytykować, zastrasza, czyli jego zachowanie zaczyna zagrażać bezpieczeństwu emocjonalnemu ofiary. Osoby uzależnione zaczynają więcej pić i zażywać substancje psychoaktywne. Na tym etapie może, ale nie musi dochodzić do pomniejszonych aktów przemocy fizycznej. Ofiara, przeczuwając zbliżający się atak, stara się nie denerwować partnera – nie "wchodzimu w drogę" jest czujna, napięta i uważna na swoje zachowanie, uspokaja go, spełnia wszystkie zachcianki, często przeprasza. Niektóre ofiary mają w tym okresie różne dolegliwości fizyczne takie jak bóle żołądka, głowy, bezsenność, utratę apetytu. Jest to wynik narastania napięcia, które po pewnym czasie staje się nie do zniesienia.
  2. Faza gwałtownej przemocy - występuje wybuch agresji sprawcy. Sprawca zamienia się w kata dokonującego często drastycznych czynów nie zważając na krzywdę innych. Staje się bardzo gwałtowny, wpada w szał i wyładowuje swoją wściekłość na ofiarach. Czasami dochodzi do zagrażających życiu i zdrowiu aktów przemocy fizycznej, której może towarzyszyć skrajna agresja werbalna. Moment wybuchu agresji, wywołany jest najczęściej przez drobiazg np.: opóźniony posiłek, brak kontaktu wzrokowego. Zdarza się, że ofiara, świadomie bądź nieświadomie, prowokuje swoim zachowaniem sprawcę, aby nie musieć dłużej zmagać się z napięciem i poczuciem zagrożenia. Skutki użytej przemocy mogą być różne – podbite oko, połamane kości, obrażenia wewnętrzne, śmierć. W tej fazie ofiara także stara się robić wszystko, żeby uspokoić oprawcę – niezależnie jednak od jej starań, wściekłość partnera narasta i jest nieproporcjonalna do tego, co pobudziło jego zachowanie. Ta faza cyklu jest krótka, trwa do około 48 godzin, cechując się niezwykle ogromną brutalnością. Po ataku, ofiara doznaje szoku, odczuwa bezradność, przerażenie, wstyd. Najczęściej dlatego, w tej fazie ofiary zgłaszają się po pomoc.
  3. Faza spadku napięcia – "miesiąc miodowy" – w tym etapie, następują różnego rodzaju zachowania agresora, od zaprzeczania temu czego się dopuścił, do prób odpokutowania czy obietnic poprawy. To czas skruchy, przeprosin, okazywania miłości. Sprawca  zaczyna dostrzegać to co się wydarzyło i próbuje załagodzić sytuację obiecując poprawę, żałuje tego, co zrobił – staje się inną osobą. Stara się znaleźć wytłumaczenie tego, czego się dopuścił i przekonuje ofiarę, że był to jednorazowy, wyjątkowy incydent. Rozmawia z ofiarą, dzieląc się swoimi przeżyciami; dba o nią, spędza z nią czas – sprawca i ofiara zachowują się jak zakochani. Ofiara zaczyna wierzyć w to, że przemoc była jedynie jednorazowym incydentem. Faza ta zatrzymuje ją w cyklu przemocy – pod wpływem "miesiąca miodowego" łatwo zapomina o koszmarze poprzednich faz, ma poczucie bycia kochaną, docenianą, jest pełna nadziei, a jednocześnie zostaje bardziej przywiązana do partnera. Im ofiara bardziej zależna od sprawcy, faza skruchy ma krótszy czas. Ponad to, w długotrwałych relacjach, może przybierać postać okresów ciszy i względnego spokoju, bez zapewnień o zmianie.  Prawdziwe zagrożenie związane jest z tym, że przemoc w kolejnym cyklu jest zwykle gwałtowniejsza.


Stereotypy dotyczące przemocy domowej

Mity i stereotypy usprawiedliwiają stosowanie przemocy, służą do ukrycia czy zbagatelizowania problemu, przez co utrudniają prawidłowe reagowanie na akty brutalności czy okrucieństwa wobec bliskich. Dają sprawcy sygnał o społecznym przyzwoleniu na przemoc, umacniają w nim pewność siebie i poczucie bezkarności, zniewalając ofiarę przemocy i zmuszając ją do milczenia. W naszym społeczeństwie wciąż, zakorzenionych jest wiele przekonań, które pomimo większej świadomości społecznej, nie ulegają zmianom
w kolejnych pokoleniach z powodu wdrukowanego schematu, jaki obserwowany był w większości domów rodzinnych.


Z punktu widzenia problemu przemocy, za najgroźniejsze uważa się stereotypy:

  • usprawiedliwiające przemoc np. "jak chłop baby nie bije to jej wątroba gnije", "jak się ciebie nie będą bać, to się z ciebie będą śmiać", "tyłek nie szklanka.....", "mnie też bili i wyrosłem na porządnego człowieka", "mężczyzna jest z natury agresywny";
  • przenoszące odpowiedzialność za przemoc na ofiary np. "widziały gały co brały", "sama sobie winna", "kobieta odpowiada za ognisko domowe";
  • przekonania izolujące ofiary np. "nie mów nikomu co się dzieje w domu", "dla dobra dzieci, powinnaś zostać w domu".